Công dân số Việt Nam khác gì với các cường quốc Châu Á, nhìn từ góc độ thiết kế sản phẩm?
Việt Nam đang nổi lên như một nhân tố đầy tiềm năng trong lĩnh vực số, thường tự so sánh mình với các cường quốc lớn hơn ở châu Á như Nhật Bản và Trung Quốc. Mặc dù văn hóa số ở Việt Nam có một số điểm tương đồng với các cường quốc này, nhưng cũng có những đặc điểm riêng biệt có thể định hình tương lai của chúng ta trên trường quốc tế. Hãy cùng khám phá cách công dân số Việt Nam tương đồng và khác biệt với các đối tác Nhật Bản và Trung Quốc, và những hướng đi nào có thể giúp Việt Nam trở nên quan trọng hơn trong bối cảnh số toàn cầu.
Bối Cảnh Văn Hóa: Giao Tiếp Ngữ Cảnh Cao và Ngữ Cảnh Thấp
Việt Nam truyền thống là một xã hội ngữ cảnh cao, nơi giao tiếp thường mang tính ẩn dụ, và nhiều điều không được nói ra mà dựa vào sự hiểu biết chung và ngữ cảnh. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, Việt Nam dần chuyển hướng sang ngữ cảnh trung tính hơn, chịu ảnh hưởng từ văn hóa Mỹ và tài liệu tiếng Anh. Sự thay đổi này đặc biệt rõ rệt ở thế hệ công nhân số trẻ tuổi, những người ngày càng tiếp xúc với các phương thức giao tiếp và tư duy thiết kế của phương Tây.
Ngược lại, Nhật Bản vẫn kiên định với giao tiếp ngữ cảnh cao, nơi sự tinh tế và sự mập mờ là yếu tố quan trọng. Xu hướng văn hóa này được phản ánh trong thông tin dày đặc và các giao diện phức tạp thường thấy trong thiết kế số của Nhật Bản. Trung Quốc, dù cũng là một xã hội ngữ cảnh cao, có văn hóa số phân mảnh hơn, cân bằng giữa phong cách giao tiếp truyền thống và yêu cầu của một bối cảnh công nghệ phát triển nhanh chóng.
Lực Lượng Lao Động Số: Vị Thế Độc Đáo của Việt Nam
Các nhà phát triển phần mềm Việt Nam chủ yếu tham gia vào ngành công nghiệp gia công, với nhiều người làm việc cho các dự án của khách hàng Nhật Bản. Những nhà phát triển này thường phải tuân thủ sở thích của Nhật Bản về thông tin dày đặc và thiết kế khá "gồ ghề", điều này có thể gây cảm giác lỗi thời và kém hấp dẫn về mặt thẩm mỹ đối với những người đã tiếp xúc với các nguyên tắc thiết kế hiện đại của phương Tây. Kết quả là, có một sự phân tâm đáng chú ý: các nhà phát triển Việt Nam tôn trọng và ưa thích các thiết kế hiện đại, tinh tế mà khách hàng phương Tây yêu cầu, trong khi cùng lúc phải đối mặt với các thiết kế truyền thống, phức tạp mà khách hàng Nhật Bản ưa chuộng.
Trong 5-10 năm qua, những người sở hữu kỹ năng làm việc tổng hợp trong các nhóm sản phẩm tại Việt Nam tham gia vào các mô hình kinh doanh có gốc phương Tây như ứng dụng gọi xe, nền kinh tế chia sẻ và hệ thống thanh toán, đã bị cuốn hút sâu vào trải nghiệm giao diện người dùng hiện đại. Tuy nhiên, việc tiếp xúc với thiết kế phương Tây không nhất thiết đi kèm với một ý thức phê phán mạnh mẽ hoặc sự tự tin. Nhiều công nhân số Việt Nam cảm thấy ít có khả năng thách thức những đồng nghiệp "kinh nghiệm hơn", điều này thường dẫn đến việc áp dụng không phê phán các chuẩn mực thiết kế phương Tây.
Tuy nhiên, cũng có một bộ phận công dân số Việt Nam khác—những người làm việc tự do, theo định hướng thị trường với niềm đam mê học tập có chủ đích và cách tiếp cận không phán xét—ưa chuộng trải nghiệm liền mạch, trực quan. Điều thú vị là những người dùng này lại bị cuốn hút vào các nền tảng như Shopee, mặc dù thiết kế của Shopee dày đặc và lộn xộn, gợi nhớ đến các ứng dụng Trung Quốc, nhưng vẫn rất phổ biến tại Việt Nam. Sự "yêu thích không mong muốn" đối với Shopee cho thấy người dùng Việt Nam, giống như các nước láng giềng châu Á của họ, có khả năng điều hướng trong môi trường thông tin dày đặc, mặc dù họ đánh giá cao những cảm nhận thiết kế hiện đại.
Bảng Chữ Cái và Cách Đọc: Một Giả Thuyết Quan Trọng
Một yếu tố quan trọng có thể ảnh hưởng đến việc tiếp nhận thiết kế số ở Việt Nam là bảng chữ cái Latin, ảnh hưởng đến cách người Việt đọc và xử lý thông tin. Không giống như các chữ viết logogram của Nhật Bản và Trung Quốc, bảng chữ cái Việt Nam là ngữ âm và tuyến tính, điều này có thể góp phần tạo ra sự ưa thích đối với các thiết kế rõ ràng và đơn giản. Sự khác biệt này trong cách đọc có thể giải thích lý do tại sao công dân số Việt Nam đồng thời bị thu hút bởi các thiết kế hiện đại, tối giản và có khả năng điều hướng trong các môi trường thông tin phức tạp hơn.
Quan Điểm Tâm Lý về Công Nghệ
Về mặt tâm lý, có sự khác biệt đáng kể trong cách công dân số Việt Nam, Nhật Bản và Trung Quốc nhận thức về công nghệ. Tại Việt Nam, nhân sự tập trung mạnh mẽ vào phát triển phần mềm - có thể đó là tất cả những gì họ biết đến về công nghệ "có thể tiếp cận được" từ khi còn học phổ thông, trong khi phần cứng thường bị bỏ qua. Điều này hoàn toàn trái ngược với Nhật Bản, nơi phần cứng được coi là đỉnh cao của thành tựu công nghệ, và phần mềm thường được coi là phụ trợ. Tại Trung Quốc, bối cảnh công nghệ phân mảnh hơn: phần mềm được coi là uy tín, dễ làm việc và được trả lương cao, trong khi phần cứng được xem là yêu cầu khắt khe, ít hào nhoáng hơn và có mức lương thấp hơn.
Hướng Đi cho Tương Lai Số của Việt Nam
Trong khi Nhật Bản đã tiến hóa theo hướng thiết kế trang web đơn giản, hiện đại, và Trung Quốc tiếp tục chiếm lĩnh với các ứng dụng siêu ứng dụng và văn hóa di động trước tiên, Việt Nam đang đứng ở ngã ba đường. Công dân số của chúng ta chưa được công nhận là những nhà sáng tạo lớn trên trường quốc tế, thường theo sau sự dẫn dắt của những người chơi lớn hơn, có vị thế hơn. Tuy nhiên, với dân số ngày càng am hiểu công nghệ và sự kết hợp độc đáo giữa các ảnh hưởng văn hóa, Việt Nam có tiềm năng lớn để phát triển.
Để tạo ra vị thế quan trọng trong bối cảnh số toàn cầu, Việt Nam có thể tập trung vào các hướng đi sau:
- Thúc Đẩy Sáng Tạo và Tính Nguyên Bản: Khuyến khích nhiều công dân số Việt Nam trở thành những nhà sáng tạo thay vì người đi theo có thể mở ra nhiều cơ hội mới cho đổi mới. Điều này có thể bao gồm việc thúc đẩy văn hóa tư duy phản biện và giải quyết vấn đề sáng tạo từ sớm.
- Khai Thác Sự Kết Hợp Văn Hóa: Bằng cách kết hợp các nguyên tắc thiết kế phương Tây với khả năng bẩm sinh để điều hướng các môi trường thông tin dày đặc, Việt Nam có thể phát triển một thẩm mỹ số độc đáo, phù hợp cả trong và ngoài nước.
- Tập Trung vào Đổi Mới Phần Mềm: Với sự tập trung mạnh mẽ vào phần mềm, Việt Nam có thể trở thành người dẫn đầu trong lĩnh vực dịch vụ và ứng dụng số, đặc biệt là trong các lĩnh vực mà phần cứng đóng vai trò thứ yếu.
- Nhấn Mạnh Tầm Quan Trọng của Địa Phương Hóa: Khi Việt Nam tiếp tục hội nhập vào nền kinh tế số toàn cầu, các giải pháp địa phương hóa tôn trọng các sắc thái văn hóa sẽ là chìa khóa để thành công. Điều này có nghĩa là thiết kế các sản phẩm phù hợp với nhu cầu và sở thích cụ thể của người dùng Việt Nam, đồng thời có thể thích nghi với các thị trường khác.
Tóm lại, mặc dù công dân số của Việt Nam chia sẻ một số đặc điểm văn hóa và tâm lý với các đối tác Nhật Bản và Trung Quốc, nhưng họ cũng thể hiện những đặc điểm độc đáo có thể thúc đẩy quốc gia này lên tầm cao mới trong thế giới số. Bằng cách chấp nhận sự sáng tạo, khai thác sự kết hợp văn hóa, tập trung vào đổi mới phần mềm, và nhấn mạnh tầm quan trọng của địa phương hóa, Việt Nam có thể trở thành một nhân tố quan trọng trong bối cảnh số toàn cầu.